Bán hàng đa cấp là một hình thức bán hàng trực tiếp, trong đó hàng hóa được bán từ cá nhân đến cá nhân, không thông qua cửa hàng bán lẻ cố định mà thông qua mạng lưới người tham gia độc lập với nhiều cấp và nhánh khác nhau. Trong những năm gần đây, bán hàng đa cấp đã trở nên phổ biến và quen thuộc. Do đó, lĩnh vực pháp luật liên quan đến bán hàng đa cấp đã thu hút sự quan tâm và nghiên cứu nhanh chóng.

Luật sư tư vấn pháp luật qua dịch vụ tổng đài trực tuyến 24/7: 1900.6568.

Trong Nghị định 40/2018/NĐ-CP về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp được ban hành bởi Chính phủ, Điều 3 đã xác định một định nghĩa:

Hoạt động kinh doanh đa cấp là việc kinh doanh sử dụng mạng lưới người tham gia có nhiều cấp, nhiều nhánh. Trong đó, người tham gia được nhận hoa hồng, tiền thưởng và các lợi ích kinh tế khác từ kết quả kinh doanh của mình và của những người khác trong mạng lưới.

Bán hàng đa cấp là một phương thức bán hàng trực tiếp tới khách hàng thông qua một mạng lưới nhà phân phối có nhiều tầng và nhánh. Các nhà phân phối này nhận hoa hồng hoặc thu nhập từ việc bán hàng của chính mình và từ việc bán hàng của những người mà họ tài trợ.

Bên cạnh những đặc điểm của bán hàng đa cấp nói chung, bán hàng đa cấp bất chính còn có thêm những đặc điểm đáng lưu ý. Điều này xuất phát từ việc các doanh nghiệp thực hiện các hành vi trái pháp luật nhằm thu lợi bất chính từ việc tuyển người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp.

Luật pháp không chỉ hạn chế mà còn tạo ra một khung pháp lý để kiểm soát hoạt động bán hàng đa cấp. Tuy nhiên, hành vi bán hàng đa cấp không đúng đạo đức luôn gây ra những hệ quả xấu và tiêu cực, do đó nên bị cấm một cách triệt để mà không được miễn trừ.

Xuất hiện trong những năm đầu thập kỷ 90, hình thức bán hàng đa cấp đã nhanh chóng tạo ra một làn sóng mạnh mẽ trên toàn cầu. Trong giai đoạn phát triển (từ năm 1979 – 1990), hàng trăm công ty đa cấp được thành lập mỗi ngày. Sức hút của hình thức bán hàng đa cấp đã đến mức mà các công ty kinh doanh truyền thống như Ford, Colgate, Coca-Cola cũng bắt đầu áp dụng phương pháp này trong việc phân phối sản phẩm.

Vào khoảng đầu thế kỷ 21, hình thức kinh doanh đa cấp đã xuất hiện tại Việt Nam. Tuy nhiên, trong số các công ty kinh doanh đa cấp, không ít là những tổ chức lừa đảo và một số nhà phân phối không trung thực đã khiến cho công chúng bắt đầu phản đối hình thức kinh doanh này.

Đến cuối năm 2004, có khoảng 20 công ty bán hàng đa cấp tại Việt Nam chuyên phân phối sản phẩm chủ yếu trong lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ và sắc đẹp.

Vào tháng 10 năm 2009, Hiệp hội bán hàng đa cấp Việt Nam ra đời. Bà Trương Thị Nhi, Tổng giám đốc công ty TNHH TM Lô Hội và đại diện của tập đoàn Forever Living Products Hoa Kỳ tại Việt Nam, đã được bổ nhiệm làm Chủ tịch trong giai đoạn từ 2009 đến 2014.

Theo báo cáo của Bộ Công Thương tính đến tháng 6/2011, có tổng cộng 63 doanh nghiệp được cấp giấy đăng ký tổ chức bán hàng đa cấp tại Việt Nam.

Tính đến năm 2013, Việt Nam có hơn 1 triệu người kinh doanh đa cấp.

Kinh doanh đa cấp, còn được gọi là Multi-Level Marketing trong tiếng Anh.

Bán hàng đa cấp có thể mang đến nhiều lợi ích thực tế cho người tiêu dùng, bao gồm việc mua hàng trực tiếp từ nhà sản xuất để tránh hàng giả và hàng kém chất lượng.

Doanh nghiệp tiết kiệm chi phí quảng cáo và các chi phí khác như thuê mặt bằng trưng bày và vận chuyển thông qua bán hàng đa cấp. Mạng lưới phân phối được tổ chức để đưa hàng hóa trực tiếp đến người tiêu dùng, giúp quảng bá hàng hóa một cách trực tiếp và hiệu quả.

Kinh doanh đa cấp chỉ áp dụng cho hàng hóa, không áp dụng cho các đối tượng khác trừ khi có quy định pháp luật khác.

Các mặt hàng sau không được bán theo hình thức đa cấp:

Hàng hóa bao gồm các loại thuốc, trang thiết bị y tế, thuốc thú y (bao gồm cả thuốc thú y thủy sản), thuốc bảo vệ thực vật, hóa chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn có hạn chế sử dụng và cấm sử dụng trong lĩnh vực gia dụng và y tế, cũng như các loại hóa chất nguy hiểm.

Sản phẩm nội dung thông tin số liệu.

2. Quy định về hình thức kinh doanh đa cấp tại Việt Nam:

Bán hàng đa cấp không chỉ không xấu mà còn được công nhận trên toàn thế giới là một mô hình kinh doanh vô cùng hiệu quả.

Theo mô hình kinh doanh truyền thống, sản phẩm sẽ đi qua nhiều giai đoạn trước khi đến tay người tiêu dùng.

Nhà sản xuất => Nhà phân phối => Đại lý cấp 1 => Đại lý cấp 2 => Cửa hàng bán lẻ => Người tiêu dùng.

Ngoài những bước trung gian đó, nhà sản xuất còn phải chi thêm tiền cho việc quảng bá sản phẩm, khuyến mãi và nhân viên…

Đối với hình thức kinh doanh đa cấp, quá trình phân phối trở nên dễ dàng hơn rất nhiều.

Người mua hàng => Người tiêu dùng.

Người tham gia hệ thống kinh doanh đa cấp không chỉ là khách hàng của công ty mà còn là thành viên của công ty đó. Trong mô hình kinh doanh đa cấp, công ty bán dịch vụ/sản phẩm nhưng không trả lương cho người tham gia.

Marketing trong hình thức kinh doanh đa cấp đó là hình thức marketing thông qua lời đồn đại. Nhờ vậy, giá thành của sản phẩm sẽ giảm xuống và người được hưởng lợi chính là khách hàng.

Nghị định 40/2018/NĐ-CP ngăn chặn doanh nghiệp thực hiện bán hàng đa cấp những hành vi sau đây:

A) Đòi hỏi người khác phải đặt cọc hoặc nộp một số tiền cố định để tham gia vào hợp đồng bán hàng đa cấp.

Yêu cầu người khác mua một lượng hàng hóa nhất định để có thể tham gia vào hợp đồng bán hàng đa cấp.

C) Người tham gia bán hàng đa cấp có thể nhận được tiền hoặc lợi ích kinh tế khác bằng cách giới thiệu người khác tham gia vào hoạt động bán hàng đa cấp, mà không phải thông qua việc mua bán hàng hóa của người được giới thiệu đó.

D) Các khoản hoa hồng, tiền thưởng hoặc lợi ích kinh tế khác mà người tham gia bán hàng đa cấp có quyền hưởng không được chi trả nếu không có lý do chính đáng.

Đ) Cung cấp thông tin sai lệch về lợi ích của việc tham gia hệ thống bán hàng đa cấp.

E) Tạo ra thông tin sai lệch, gây hiểu lầm về tính năng, công dụng của sản phẩm hoặc hoạt động của doanh nghiệp thông qua người báo cáo, người đào tạo tại các hội nghị, hội thảo, khóa đào tạo hoặc trong tài liệu của doanh nghiệp.

Duy trì nhiều hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp, vị trí kinh doanh đa cấp, mã số kinh doanh đa cấp hoặc các hình thức tương đương khác đối với cùng một người tham gia bán hàng đa cấp.

Thực hiện chương trình khuyến mại bằng cách sử dụng mạng lưới có nhiều cấp, nhiều nhánh, trong đó người tham gia có thể có nhiều vị trí, mã số hoặc các hình thức tương đương khác.

I) Tổ chức các hoạt động trung gian thương mại theo quy định của pháp luật thương mại nhằm hỗ trợ cho việc duy trì, mở rộng và phát triển mạng lưới bán hàng đa cấp.

K) Công ty sẽ tiếp nhận hoặc chấp nhận bất kỳ đơn hoặc văn bản nào khác từ người tham gia bán hàng đa cấp. Trong đó, người tham gia bán hàng đa cấp sẽ tuyên bố từ bỏ một phần hoặc toàn bộ các quyền của mình theo quy định của Nghị định này hoặc cho phép công ty không thực hiện nghĩa vụ đối với người tham gia bán hàng đa cấp theo quy định của Nghị định này.

Kinh doanh theo hình thức đa cấp đối với đối tượng không hợp pháp theo quy định tại Điều 4 của Nghị định này không được phép.

Không sử dụng hệ thống quản lý người tham gia bán hàng đa cấp đã đăng ký với cơ quan cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp để quản lý người tham gia bán hàng đa cấp.

N) Giao dịch mua bán hoặc chuyển giao mạng lưới người tham gia kinh doanh đa cấp cho một doanh nghiệp khác, trừ trường hợp mua lại, hợp nhất hoặc sáp nhập doanh nghiệp.

3. Các dấu hiệu nhận biết tổ chức kinh doanh đa cấp gian lận:

Hiện tại, mặc dù Việt Nam đã có nhiều văn bản pháp luật quy định về kinh doanh đa cấp, nhưng chưa có luật đủ mạnh để xử lý các mô hình như vậy. Dưới đây là một số chỉ số để nhận biết hoạt động kinh doanh đa cấp lừa đảo.

Kinh doanh đa cấp là một hình thức kinh doanh hiệu quả và tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, để tránh rủi ro, người tiêu dùng và người tham gia hệ thống bán hàng cần cẩn trọng với các hình thức biến tướng hiện nay.