Zero Covid đã trở thành một thử thách chính trị đối với Trung Quốc, khi kinh tế đang suy thoái và sự mệt mỏi vì những biện pháp phong tỏa nghiêm ngặt ngày càng gia tăng.

Trong tháng Sáu vừa qua, hành khách trên chuyến tàu cao tốc từ trung tâm tài chính Thượng Hải đến thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc đã gặp trục trặc và không thể đến được điểm dừng cuối.

Sau khi đi được một nửa đoạn đường, nhân viên mặc quần áo bảo hộ đã dừng tàu và bước lên để thông báo trên loa rằng tất cả mọi người phải xuống tàu do một trong số hành khách có liên quan đến một ổ dịch Covid.

Trong giai đoạn đầu của đại dịch, phần lớn người Trung Quốc đã đồng ý với những yêu cầu như vậy bởi vì họ tin tưởng rằng chính phủ biết cách xử lý tình hình. Tuy nhiên, hiện tại, các nhà chức trách không thể chỉ mong đợi sự tuân thủ đó nữa.

Những hành khách phản đối: “Tại sao chúng tôi phải rời khỏi tàu? Làm sao có thể người này được lên tàu?”

Tuy nhiên, không lâu sau đó, họ bị chuyển đến một trung tâm cách ly nằm cách đó hàng trăm km.

Trong chiến lược không khoan nhượng “zero Covid” của Trung Quốc, việc áp dụng các biện pháp như vậy đã được Chủ tịch Tập Cận Bình cảnh báo nhiều lần rằng không chấp nhận bất kỳ con đường nào khác.

Sau khi xuất hiện đợt bùng phát đầu tiên tại Vũ Hán, Trung Quốc đã áp dụng biện pháp bong bóng bảo vệ Covid khổng lồ để bảo vệ dân số và giảm tỷ lệ tử vong cao như các địa phương khác đã trải qua. Tuy nhiên, họ đã phải chịu mất mát và đối mặt với nguy cơ chính trị ngày càng gia tăng.

Ở Trung Quốc, một trong những vấn đề khiến Đảng Cộng sản lo ngại nhất là tình trạng không ổn định trong xã hội. Ông Tập Cận Bình không muốn nhìn thấy điều này xảy ra trước khi bước vào nhiệm kỳ thứ ba lịch sử của mình tại cuộc hội nghị Đảng vào cuối năm nay.

Một tán mây không ổn định

Trong khi các quốc gia khác trên thế giới đang đối mặt với việc sống chung với đại dịch Covid-19, Trung Quốc là nền kinh tế lớn duy nhất đặt sự ưu tiên cao nhất vào cuộc chiến chống lại virus này trước mọi thứ khác.

Các biện pháp zero Covid bao gồm xét nghiệm hàng loạt, theo dõi và cách ly nghiêm ngặt. Chỉ một số ít trường hợp được phép ra ngoài khi có lệnh phong tỏa toàn thành phố.

Bắc Kinh hiện chỉ ghi nhận một số ca nhiễm gần đây, nhưng hơn 21 triệu người dân của thành phố phải tham gia xét nghiệm PCR hàng ngày để được phép vào các tòa nhà công cộng và thậm chí cả các cửa hàng.

Khi xác nhận một trường hợp Covid, khu vực sẽ bị phong tỏa ngay lập tức, gây khó khăn đặc biệt cho việc kinh doanh với việc đóng cửa các cửa hàng, quán bar và nhà hàng.

Dân Trung Quốc đang sống trong tình cảnh không chắc chắn. Việc lập kế hoạch trở nên khó khăn và mọi người đặt câu hỏi về thời gian cần thiết để thực hiện những điều này.

Nếu Đảng Cộng sản Trung Quốc không quan tâm đến những vấn đề này, thì họ nên lo lắng. Dễ dàng tưởng tượng ra tình trạng bạo loạn ở Thượng Hải nếu người dân tiếp tục bị giam cầm trong nhà.

Trái ngược lại, Trung Quốc không tỏ ra có bất kỳ sự thay đổi nào trong việc đối phó với đại dịch Covid. Mọi người trên toàn thế giới đều đặt câu hỏi về lý do này.

Tổng kết lại, có hai nguyên nhân chính: chính trị và vắc-xin.

Tỷ lệ tiêm chủng vaccine của Trung Quốc vẫn còn rất ít

Việc giảm tỷ lệ tiêm chủng tại Trung Quốc đang gây nhiều băn khoăn. Mặc dù tỷ lệ này đã được coi là quá thấp để đảm bảo sự an toàn khi mở cửa trở lại, nhưng vẫn chưa rõ lý do chính xác. Các quan chức lo ngại rằng việc này có thể dẫn đến một đợt bùng phát dịch trên diện rộng, gây quá tải cho hệ thống y tế và gây tử vong đáng tiếc.

Giáo sư Liang Wannian từ Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc đã thông báo rằng nhóm người mà chưa được tiêm đủ hai mũi hoặc mũi nhắc lại không thể được bàn giao.

Theo số liệu chính thức, đã có một hành động trễ trang nhằm nâng cao tỷ lệ tiêm vaccine – 89% dân số đã tiêm đủ liều, tuy nhiên chỉ có 56% trong số những người đủ điều kiện đã được tiêm liều nhắc lại.

Vài tháng trước, tình trạng còn xấu hơn nhiều.

Ở Hong Kong, có một tình hình đáng lo ngại đặc biệt liên quan đến những người cao tuổi. Một số lượng lớn người cao tuổi đã qua đời mà không được tiêm phòng phòng ngừa.

Trong đợt dịch Covid bùng phát tại Thượng Hải vào tháng 4/2022, thông tin từ các quan chức thành phố cho biết chỉ có 38% người trên 60 tuổi đã tiêm ba mũi và chỉ 15% người trên 80 tuổi đã tiêm hai mũi đầu tiên.

Trên toàn quốc, chỉ có 19,7% những người trên 80 tuổi được tiêm chủng lại.

Vì sao lại xuất hiện sự chống đối này? Đối với nhiều người tại Trung Quốc, thành công của chính phủ trong việc kiểm soát Covid trước biến thể Omicron dường như đã làm giảm sự cần thiết của việc tiêm chủng.

Các quan chức đã mô tả Covid là một vấn đề xuất phát từ nước ngoài, đổ lỗi cho những hành khách từ quốc gia khác đã mang virus vào Trung Quốc và niềm tin này đã được duy trì mạnh mẽ.

Nhiều người đã chia sẻ với BBC rằng một số bác sĩ đã cảnh báo về những nguy hiểm liên quan đến việc tiêm vaccine đối với những người có bệnh nền. Điều này đặc biệt quan trọng đối với người cao tuổi hoặc bệnh nhân thuộc nhóm nguy cơ cao.

Các bậc hưu trí mà BBC đã gặp gỡ tại một công viên ở Bắc Kinh cho biết họ không quá bận tâm về virus.

Một phụ nữ 85 tuổi đã nói với chúng tôi rằng bà không lo lắng về Covid. Bà chỉ cần cẩn thận và đeo khẩu trang. Bà cho biết cả bản thân và chồng bà đã được tiêm một mũi vào buổi sáng cùng ngày.

Có một người đàn ông gần đó nói rằng: “Quản lý đại dịch Covid ở thủ đô Bắc Kinh đã được thực hiện tốt. Người dân Bắc Kinh và cả người dân Trung Quốc đều tuân thủ chỉ thị của chính phủ. Khác với người nước ngoài, khi bị yêu cầu ở nhà, chúng tôi chỉ ở trong nhà.”

Tuy nhiên, ở Bắc Kinh không có đóng cửa hoàn toàn như Thượng Hải, Vũ Hán, Tây An, Cát Lâm và các thành phố khác, mọi người vẫn có thể ra khỏi nhà.

Trong thủ đô, người dân thường so sánh kinh nghiệm của Trung Quốc với những gì họ cho là đã xảy ra ở các quốc gia khác. Các phương tiện truyền thông do chính phủ kiểm soát đưa tin rất nhiều về tình hình Covid ở các quốc gia khác. Tuy nhiên, không có sự thể hiện chính xác về sự hỗn loạn và khó khăn mà những người dân bị thiếu lương thực phải đối mặt trong bối cảnh phong tỏa nghiêm ngặt ở Thượng Hải.

Vậy tại sao chính quyền của Tập Cập Bình không tăng cường tiêm chủng vaccine hơn? Xét nghiệm PCR là bắt buộc khi đi du lịch – tại sao không thay bằng hồ sơ tiêm chủng? Hàng loạt nhóm kinh doanh quốc tế ở Trung Quốc đã đề xuất thay thế nguồn lực lớn cho một chiến lược vaccine dài hạn thay vì xét nghiệm và phong tỏa.

Trong tuần này, chính quyền thành phố Bắc Kinh đã thông báo về một thay đổi quan trọng. Người dân bắt buộc phải trình xác nhận đã tiêm vaccine để có thể vào rạp chiếu phim, phòng gym, quán internet, thư viện, bảo tàng và các địa điểm giải trí khác.

Nhưng việc tiêm chủng chỉ là một phần của vấn đề.

Zero Covid đã trở thành một thách thức chính trị quan trọng

Có vẻ như một phần quan trọng của vấn đề bắt đầu từ sự tin tưởng quá mức của các quan chức vào tuyên truyền của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Các đại diện chính phủ đã công khai chế nhạo các quốc gia khác vì đã mở cửa. Họ tuyên bố rằng Trung Quốc sẽ không làm điều tương tự.

Vào tháng Sáu, ông Tập Cận Bình đã đến thăm Vũ Hán, nơi bắt đầu đại dịch. Truyền thông nhà nước cho biết ông nhấn mạnh giá trị của chính sách “zero Covid năng động”, thông qua việc thông báo với người dân địa phương rằng chính phủ sẽ ưu tiên sự an toàn và cuộc sống của họ. Truyền thông nhà nước trích dẫn ông Tập nói rằng nếu Trung Quốc chuyển sang biện pháp “miễn dịch cộng đồng”, hậu quả sau đó sẽ vượt xa sự tưởng tượng.

Mặc dù biến thể Omicron đã cho thấy không thể ngăn chặn virus này, tuyên ngôn từ cấp lãnh đạo cao nhất ở Trung Quốc vẫn tập trung vào việc “đánh bại” virus và “chiến thắng trong cuộc chiến chống lại đại dịch”.

Nhiều người Trung Quốc tin rằng, với sự cố gắng đầy đủ, vi rút có thể bị tiêu diệt.

Nếu cuộc khủng hoảng này xảy ra sau một thời gian dài kể từ đại hội Đảng Cộng sản lần tới – khi ông Tập bắt đầu nhiệm kỳ thứ ba – thì phản ứng có thể sẽ khác biệt. Tuy nhiên, đại hội này chỉ còn vài tháng nữa.

Đề xuất của cựu lãnh đạo Đặng Tiểu Bình là giới hạn hai nhiệm kỳ để ngăn chặn sự xuất hiện của một nhân vật khác như Mao Trạch Đông, người đã thống lĩnh Trung Quốc trong gần ba thập kỷ.

Tuy nhiên, giới hạn đó đã được gỡ bỏ để ông Tập có thể tiếp tục giữ quyền lâu dài. Điều này không phải là một thay đổi nhỏ trong lịch sử chính trị của Trung Quốc.

Nếu có những người trong vị trí quan trọng không muốn ông Tập Cận Bình theo đường lối của Mao Trạch Đông, thì họ không có nhiều lựa chọn để ngăn chặn điều này, và chắc chắn không có nhiều khả năng.

Những điều có thể cần thiết là gì?

· Một công cụ chính trị (như hội nghị Đảng).

· Một tình huống cấp bách (ví dụ, một đại dịch gây tổn hại nghiêm trọng đến nền kinh tế).

· Quá trình giải quyết tình huống khẩn cấp đó không thành công.

· Các thành viên cấp cao của Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đồng lòng rằng việc để ông Tập tiếp tục giữ quyền lực lớn hơn là một rủi ro đáng chấp nhận hơn là nguy cơ chống lại ông.

Rất khó để hình dung rằng điều kiện cuối cùng trong số những điều trên có thể xảy ra. Tuy nhiên, lãnh đạo Trung Quốc và các đồng minh của ông luôn xem xét tình huống xấu nhất để đảm bảo điều đó không xảy ra.

Vào tháng Năm, ủy ban thường vụ Bộ Chính trị của đảng, cơ quan đứng đầu chính trường Trung Quốc, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của “cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại mọi hành động xuyên tạc, nghi ngờ và phủ nhận chính sách phòng chống dịch của chúng ta”, theo những thông tin nổi bật đã được công bố.

Chúng ta không thể bàn luận về những “nghi ngờ” đối với chính sách zero Covid nếu không có sự biến động như vậy. Điều này chắc chắn đã xảy ra ở một mức độ cao hơn.

Sự mệt mỏi do dịch Covid-19 bao trùm khắp mọi nơi

Câu hỏi không được đặt ra với tầng lớp lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc sẽ gây ngạc nhiên. Đối với các thế hệ lãnh đạo, nền kinh tế Trung Quốc đang bị phá hủy bởi đại dịch Covid-19 và đây là ưu tiên hàng đầu.

Các chuyên gia kinh tế đang đoán định rằng dữ liệu thống kê của Trung Quốc đang bị điều chỉnh để ẩn đi tác động thực sự của virus và chính sách zero Covid.

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới vào tháng Sáu, dự đoán rằng tăng trưởng GDP thực tế của Trung Quốc trong năm 2022 sẽ giảm xuống còn 4,3%. Nguyên nhân chính là do sự lan rộng của biến thể Omicron và việc áp đặt biện pháp phong tỏa kéo dài.

Tuy nhiên, đã quá trễ để đạt được mục tiêu giảm số ca Covid về mức 0 trước đại hội Đảng. Tập Cận Bình đang phải đối mặt với thách thức này và hy vọng sẽ không có thêm nhiều trường hợp phong tỏa toàn thành phố trước khi nhiệm kỳ mới của ông bắt đầu.

Ở những thành phố đã bị phong tỏa trong thời gian dài hoặc nhiều lần, dấu hiệu của sự mệt mỏi do Covid xuất hiện khắp nơi.

Trên mạng xã hội, có nhiều bài đăng công khai chế nhạo chính phủ. Điều này có thể không gây ngạc nhiên ở các quốc gia khác, nhưng ở Trung Quốc, nó thể hiện một sự thay đổi đáng chú ý. Khi Thượng Hải đóng cửa và việc giao đồ ăn gặp khó khăn, người dân đã bắt đầu chia sẻ các clip về bài hát “Do You Hear the People Sing?” (Có nghe chăng người dân tôi hát) từ tác phẩm Les Miserables (Những người khốn khổ).

Chính quyền không thể ngăn cản việc xây dựng rào cản để cách ly tòa nhà, nhưng điều này là một sự chỉ trích đối với chính phủ đã từng được công nhận về hiệu quả quản lý Covid, nhưng giờ đây trở nên rối rắm và thiếu linh hoạt.

Trong tuần trước, thông tin từ truyền thông nhà nước cho biết chính sách zero Covid sẽ tiếp tục được áp dụng trong ít nhất 5 năm đã gây ra sự phản đối mạnh mẽ trên mạng xã hội.

Phát biểu đã được chỉnh sửa nhanh chóng. Dường như đã xảy ra một sự hiểu nhầm.

Sau đó, thông báo rằng thời gian cách ly cho khách quốc tế sẽ được giảm xuống còn 7 ngày trong khách sạn, sau đó là 3 ngày ở nhà. Điều này có thể là một biện pháp nhằm giảm bớt lo lắng và thể hiện sự nỗ lực của chính phủ trong việc nới lỏng các hạn chế.

Tuy nhiên, có nhiều người cho rằng Trung Quốc chỉ đơn giản là đang trì hoãn giải quyết vấn đề – một ngày nào đó họ sẽ phải tìm ra một hướng đi mới.

Có thể tìm ra một lối tắt tiềm năng bằng cách điều chỉnh chính sách zero Covid và tuyên bố rằng chúng ta đã đánh bại đại dịch.

Cho đến khi đó, tin đồn sẽ tiếp tục lan truyền. Đảng Cộng sản Trung Quốc sẽ không để chúng lan rộng hơn phạm vi kiểm soát.