Nguồn: “What is quantitative easing?” The Economist, ngày 09/03/2015.

Biên soạn: Đào Quỳnh Trang | Hiệu chỉnh: Nguyễn Huy Hoàng.

Hôm nay, Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) đã triển khai chương trình nới lỏng định lượng (Quantitative easing – QE) lâu đợi, bằng cách thêm nhiều khoản nợ công vào số lượng nợ tư nhân mà nó đã mua trước đây. Từ tháng 9 năm 2016, khối lượng mua vào hàng tháng sẽ tăng từ khoảng 13 tỉ euro (gần 14 tỉ đô la Mỹ) lên đến 60 tỉ euro. ECB là ngân hàng trung ương mới nhất ủng hộ chương trình nới lỏng định lượng. Các ngân hàng trung ương của các nền kinh tế giàu có đã bắt đầu in tiền để mua tài sản trong thời kỳ Đại suy thoái, và một số, như Ngân hàng Nhật Bản, vẫn đang áp dụng phương pháp này. Nhưng nới lỏng định lượng là gì và hoạt động như thế nào?

Trách nhiệm của các ngân hàng trung ương là giữ tỷ lệ lạm phát ổn định. Trước cuộc khủng hoảng tài chính 2008-2009, họ điều chỉnh tỷ lệ lãi suất ngân hàng vay qua đêm để kiểm soát lạm phát. Nếu doanh nghiệp lo lắng về tương lai và giảm quy mô đầu tư, ngân hàng trung ương sẽ giảm lãi suất qua đêm để làm giảm chi phí vay vốn của ngân hàng và khuyến khích cho vay nhiều hơn, giữ cho nền kinh tế không suy thoái. Ngược lại, nếu tín dụng và chi tiêu vượt quá tầm kiểm soát và lạm phát tăng, ngân hàng trung ương sẽ tăng lãi suất.

Khi xảy ra khủng hoảng, các ngân hàng trung ương như Fed và Ngân hàng Anh sẽ giảm lãi suất qua đêm để kích thích nền kinh tế. Tuy nhiên, việc giảm lãi suất đến mức gần như bằng 0 cũng không cho thấy dấu hiệu phục hồi. Vì vậy, các ngân hàng trung ương đã bắt đầu thử nghiệm các công cụ khác nhằm khuyến khích ngân hàng bơm tiền vào nền kinh tế, trong đó có việc nới lỏng định lượng.

Để thực hiện việc nới lỏng định lượng, ngân hàng trung ương sẽ tạo ra tiền bằng cách mua các chứng khoán như trái phiếu chính phủ từ các ngân hàng bằng tiền mặt điện tử, một hình thức tiền tệ mới. Số tiền mới này sẽ tăng quy mô dự trữ ngân hàng trong nền kinh tế thông qua việc mua các tài sản, do đó được gọi là nới lỏng “định lượng”. Ngoài việc giảm lãi suất, nới lỏng định lượng còn kích thích nền kinh tế bằng cách khuyến khích các ngân hàng cho vay nhiều hơn. Lý thuyết cho rằng, các ngân hàng sẽ sử dụng số tiền mới thu được để mua tài sản để thay thế cho những tài sản đã bán cho ngân hàng trung ương. Điều này sẽ làm tăng giá cổ phiếu và giảm lãi suất, từ đó kích thích đầu tư.

Hiện tại, lãi suất đối với mọi loại vay, bao gồm trái phiếu chính phủ, thế chấp và nợ doanh nghiệp, có vẻ thấp hơn so với trước khi áp dụng chính sách nới lỏng định lượng. Nếu chính sách này thuyết phục được thị trường rằng ngân hàng trung ương đang nghiêm túc trong việc kiềm chế lạm phát và giảm tỷ lệ thất nghiệp, thì nó có thể thúc đẩy hoạt động kinh tế bằng cách tăng cường lòng tin của nhà đầu tư. Ở Mỹ, việc nới lỏng định lượng đã làm tăng kích thước bảng cân đối kế toán của Fed, tức là giá trị tài sản mà nó sở hữu, từ dưới 1.000 tỉ USD vào năm 2007 lên hơn 4.000 tỉ USD hiện tại.

Tuy vậy, vẫn có những nghi ngờ về chính sách nới lỏng định lượng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng nó thực sự kích thích hoạt động kinh tế. Tuy nhiên, một số người lo ngại rằng việc tiền mặt tràn lan đã khuyến khích hành vi tài chính thiếu cẩn trọng và dẫn đến việc chảy dòng tiền này vào các nền kinh tế mới nổi mà không thể kiểm soát được.

Khi ngân hàng trung ương bán tài sản tích lũy, nhiều người lo ngại lãi suất sẽ tăng cao và ảnh hưởng đến sự phục hồi kinh tế. Vào mùa xuân năm ngoái, khi Fed đề xuất cắt giảm nới lỏng định lượng, lãi suất trên toàn thế giới tăng mạnh và thị trường bắt đầu sôi động.

Có người nghi ngờ khả năng của các ngân hàng trung ương trong việc kiểm soát lạm phát nếu số tiền mà họ tạo ra lưu thông nhanh hơn. Các ngân hàng trung ương đang sử dụng chính sách nới lỏng định lượng cẩn thận hơn so với cách cắt giảm lãi suất, điều này có thể giải thích tại sao một số quốc gia phục hồi chậm chạp. Một số ngân hàng trung ương đang thử nghiệm các giải pháp kích thích kinh tế thay thế, như cam kết giữ lãi suất qua đêm ở mức thấp trong dài hạn, để giảm sự phụ thuộc vào chính sách nới lỏng định lượng.