(TDVC Rủi ro trong hoạt động thẩm định giá) – Rủi ro là một khía cạnh xã hội phức tạp, tồn tại từ lâu và thường xuyên xuất hiện trong đời sống hàng ngày, ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực khác nhau. Do tính biến động và sự thay đổi liên tục của xã hội, rủi ro có thể tồn tại dưới hai hình thái khác nhau: rủi ro hiện hữu và rủi ro tiềm ẩn, rủi ro tĩnh và rủi ro động. Hiện nay, người ta thường xem xét rủi ro theo từng tình huống và hoàn cảnh cụ thể. Rủi ro cũng đã phân chia thành hai trường phái chính là trường phái truyền thống và trường phái trung hòa.

Trong việc đánh giá giá trị, cần xem xét rủi ro và quản trị rủi ro không chỉ trong quan hệ giữa các bên tham gia hợp đồng, mà còn trong mối quan hệ nhân quả với các bên liên quan thông qua các giao dịch như mua bán tài sản công, thế chấp vay vốn ngân hàng, thi hành án dân sự… Lĩnh vực đánh giá giá trị có mức độ rủi ro cao và việc quản trị rủi ro trong doanh nghiệp đánh giá giá trị ở Việt Nam chưa đạt hiệu quả thực sự.

Theo quan điểm truyền thống, rủi ro được coi là sự liên quan đến sự thiệt hại, mất mát, không may, hoặc sự không chắc chắn xảy ra. Theo quan điểm truyền thống, Allan Willett cho rằng: “Rủi ro là sự không chắc chắn cụ thể liên quan đến việc xảy ra một biến cố không mong đợi”.

Theo Từ điển Tiếng Việt đưa ra định nghĩa “Nguy cơ là điều không tốt, không lợi, bất ngờ xảy ra”.

Theo từ điển Oxford mô tả: “Nguy cơ là khả năng gặp nguy hiểm, hoặc bị đau đớn, tổn thất…”.

Trong lĩnh vực kinh doanh, có một số khái niệm khác được đề cập đến, như: “Rủi ro” có thể được hiểu là tổn thất về tài sản hoặc giảm sút lợi nhuận so với dự kiến. Hoặc “Rủi ro” cũng có thể là những sự cố không mong muốn xảy ra trong quá trình sản xuất và kinh doanh, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp.

Theo Frank H. Knight đưa ra quan điểm rằng: Rủi ro là sự không chắc chắn có thể định lượng được”.

Theo ý kiến của Tiến sỹ C. Arthur William, rủi ro là những biến động tiềm ẩn trong kết quả. Rủi ro có thể tồn tại trong hầu hết các hoạt động của con người. Không thể dự đoán chính xác kết quả khi có rủi ro. Rủi ro xuất hiện và gây ra sự biến động không thể đoán trước được trong kết quả.

Trong quá trình nghiên cứu về rủi ro, chúng ta thường liên kết rủi ro với xác suất xảy ra, nguy cơ tiềm ẩn và hậu quả. Trên lĩnh vực tài chính doanh nghiệp, rủi ro được hiểu là các yếu tố tiêu cực ảnh hưởng đến lợi nhuận kỳ vọng của doanh nghiệp. Trong khi đó, trên lĩnh vực thẩm định giá, rủi ro được hiểu là những yếu tố tiêu cực ảnh hưởng đến chủ sở hữu tài sản, những người có quyền và nghĩa vụ liên quan, cũng như doanh nghiệp thẩm định giá và thẩm định viên. Các yếu tố này chủ yếu là các sai sót gây ra sự biến dạng giá trị của tài sản trong quá trình thẩm định giá.

2. Định nghĩa về rủi ro trong quá trình định giá

Trong lĩnh vực thẩm định giá tài sản, khi nói về bản chất của nó trên phương diện lý luận, người ta thường đề cập đến hai khái niệm: “Thẩm định giá tài sản là một khoa học không chính xác” và “thẩm định giá là quá trình ước tính giá trị tài sản”. Từ những khái niệm này đã rõ rằng rủi ro luôn hiện diện trong hoạt động thẩm định giá do tính không chính xác tuyệt đối, và việc ước tính giá trị tài sản phụ thuộc vào điều kiện, thông tin, địa điểm, không gian, thời gian và nhận định của mỗi thẩm định viên thực hiện quá trình thẩm định giá. Hơn nữa, mỗi thẩm định viên có thể có những đánh giá và nhận định khác nhau dẫn đến kết luận về giá trị tài sản khác nhau.

Trong quá trình thẩm định giá tài sản, có hai cơ sở giá trị chính được sử dụng, đó là giá trị thị trường và giá trị phi thị trường. Tuy nhiên, việc lựa chọn cơ sở giá trị phù hợp không phải lúc nào cũng dễ dàng đối với các chuyên gia thẩm định giá. Trong khi các khái niệm về giá trị thường được đề cập trong nghiên cứu khoa học, trong thẩm định giá tài sản, sự tập trung chủ yếu là vào việc xác định, ước đoán và ước lượng giá trị, hay nói cách khác, là quá trình định giá và trả giá giữa người mua và người bán đối với một tài sản cụ thể. Mỗi người có quan điểm và đánh giá khác nhau về giá trị và giá cả của một tài sản cụ thể.

Ngoài ra, trong quá trình đánh giá giá trị, có nhiều thông tin không nằm trong hồ sơ cung cấp cho các chuyên gia đánh giá, và khó để xác định tính chính xác của những thông tin đó. Vì vậy, khi thông tin liên quan đến tài sản vượt quá hiểu biết của các chuyên gia đánh giá, có thể gây ra rủi ro do sự không chắc chắn hoặc không thể kiểm chứng về thông tin đó.

Hiện tại ở Việt Nam, vẫn còn một số nhà nghiên cứu và quản lý nhà nước chưa thống nhất về định giá, thẩm định giá, xác định giá trị, ước lượng giá trị, và quan điểm về giá trị thị trường và giá trị phi thị trường. Sự không thống nhất này đã dẫn đến việc xuất hiện các văn bản pháp luật hướng dẫn về xác định giá trị tài sản không thống nhất, gây rủi ro cho hoạt động thẩm định giá tài sản, mà đã có sẵn nhiều rủi ro. Ngoài ra, một số người không hiểu rằng, khi thẩm định giá một tài sản để phục vụ các mục đích khác nhau, có thể có các giá trị khác nhau hoặc mỗi mức giá kết luận trong Chứng thư thẩm định giá cần được xem xét kỹ càng cùng với các đặc điểm của tài sản, điều kiện và bối cảnh thị trường, cũng như các hạn chế và điều kiện đi kèm trong Báo cáo kết quả thẩm định giá.

Rủi ro tối đa và thiệt hại lớn nhất trong hoạt động thẩm định giá thường bắt đầu từ những sai sót của thẩm định viên, người đại diện theo pháp luật hoặc giám đốc doanh nghiệp thẩm định giá. Các sai sót trong báo cáo kết quả thẩm định giá có thể do gian lận, nhầm lẫn hoặc cẩu thả. Để phân biệt giữa hành vi gian lận và nhầm lẫn cẩu thả, cần xem xét xem hành vi dẫn đến sai sót có cố ý hay vô ý. Tuy nhiên, hành vi gian lận thường dẫn đến sai lệch kết quả thẩm định giá.

Hiện nay, tình trạng gian lận trong hoạt động thẩm định giá ở Việt Nam đã trở nên phổ biến và mang lại những rủi ro đáng kể cho các bên liên quan như thẩm định viên, người đại diện theo pháp luật và giám đốc doanh nghiệp. Hành vi gian lận này có những đặc điểm sau:

Có hai yếu tố chính liên quan đến hành vi gian lận trong hoạt động thẩm định giá: động cơ hoặc áp lực buộc phải gian lận, hoặc có cơ hội rõ ràng để gian lận.

Việc lập báo cáo kết quả thẩm định giá gian lận liên quan đến việc cố ý bỏ sót số liệu hoặc thông tin nhằm lừa dối người sử dụng.

Việc lập báo cáo kết quả thẩm định giá gian lận có thể được thực hiện thông qua các hành vi sau đây:

Từ những phân tích trên, ta thấy rằng hoạt động thẩm định giá tài sản tồn tại rủi ro không chắc chắn trong quy trình. Mức độ rủi ro này có thể đo lường được và có thể ảnh hưởng hoặc không ảnh hưởng đến kết quả thẩm định giá. Hoạt động thẩm định giá tài sản chủ yếu là việc tuân thủ tiêu chuẩn thẩm định giá, do đó, rủi ro chủ yếu phát sinh từ việc không tuân thủ hoặc tuân thủ không đầy đủ các tiêu chuẩn. Rủi ro trong hoạt động thẩm định giá có thể hiểu là những yếu tố mà thẩm định viên không chắc chắn có ảnh hưởng đến kết quả thẩm định giá.