Chiến tranh thương mại, hay còn được gọi là Trade war, là một cuộc chiến giữa hai hoặc nhiều quốc gia trong đó các bên “trừng phạt” đối tác thông qua ba phương thức: (1) Tăng thuế suất cho một hoặc nhiều mặt hàng cụ thể; (2) Thiết lập thuế mới; và (3) Xây dựng các rào cản kỹ thuật và thương mại.

Chỉ với ba phương pháp này, trước đây các quốc gia đã khai thác hàng chục “mặt trận” mỗi khi đối mặt với cuộc chiến thương mại.

Có thể đề cập đến:

1. Giới hạn nhập khẩu đối với hàng hóa (bao gồm số lượng và giá trị) được áp dụng thuế quan bình thường, vượt quá giới hạn này sẽ chịu thuế quan cao hơn nhiều lần.

2. Giấy phép nhập khẩu (chỉ những thương nhân đáp ứng được những yêu cầu cụ thể mới được nhập khẩu).

3. Theo dõi quá trình nhập khẩu (kiểm tra vi phạm các quy định mà chính mình đã đưa ra, ví dụ như sản xuất từ gỗ rừng bất hợp pháp, đánh cá bất hợp pháp…).

4. Quy định tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật được đề ra.

5. Quy định an toàn vệ sinh thực phẩm.

6. Quy định trách nhiệm xã hội với doanh nghiệp (không sử dụng lao động trẻ em, làm quá giờ quy định…).

7. Đòi hỏi báo cáo số liệu, lưu trữ tài liệu với hàng hóa nhập khẩu.

8. Yêu cầu thanh toán tiền đặt cọc cho sản phẩm nhập khẩu.

9. Yêu cầu chứng minh hàng hóa nhập khẩu không được nhà nước bảo vệ.

10. Lệnh hạn chế (thường là tạm thời, hoặc cho đến khi quốc gia xuất khẩu đáp ứng được yêu cầu).

11. Các biện pháp giới hạn thương mại….

2. Điểm qua một số cuộc đấu tranh thương mại gần đây.

Các cuộc chiến thương mại thường gây tổn hại cho cả hai bên tham gia. Lịch sử đã chứng minh điều này rõ ràng và không có ngoại lệ. Vậy tại sao vẫn có một số quốc gia tiếp tục khơi mào cuộc chiến thương mại? Lý do cho điều này rất nhiều và không chỉ đơn thuần là vấn đề kinh tế. Hãy xem xét một số trường hợp cụ thể.

Năm 2003, Mỹ đã áp thuế chống bán phá giá lên cá basa từ Việt Nam, gây thiệt hại nặng nề cho doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, việc này cũng đã gây tổn thất cho nền kinh tế Mỹ. Sản phẩm xuất khẩu quan trọng của Mỹ vào Việt Nam là đậu tương, được sử dụng để chế biến thức ăn cho cá basa, đã giảm số lượng và giá trị. Đồng thời, ngành công nghiệp chế biến các sản phẩm cá nhập khẩu từ Việt Nam ở các bang quan trọng của Mỹ cũng gặp khó khăn vì không đủ nguyên liệu. Mặc dù vậy, Mỹ vẫn quyết định áp thuế cao vì 94% cá da trơn Mỹ được nuôi ở các bang Alabama, Arkansas, Louisiana và Mississippi, là những bang mà cả đảng Cộng hòa và Dân chủ đều muốn thu hút sự ủng hộ của người nông dân.

Cuộc chiến thuế nhôm – thép đã xảy ra vào tháng 6/2018 khi Mỹ quyết định áp thuế nhôm và thép lên EU, Canada và Mexico. Các nước này đã đáp trả bằng cách áp thuế ngược lại. Mục đích của việc áp thuế nhập khẩu nhôm và thép là bảo vệ ngành công nghiệp và việc làm trong nước Mỹ, nhưng thực tế không phải như vậy. Sự thật là Tổng thống Mỹ Trump đã sử dụng “chiêu bài” thuế nhôm và thép để đạt được những điều khoản có lợi cho Mỹ trong quá trình đàm phán sửa đổi Hiệp định Thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA) với Mexico và Canada, vốn đang gặp khó khăn. Và kết quả là vào cuối tháng 9 năm 2018, Mỹ, Mexico và Canada đã đạt được Thỏa thuận Mỹ – Mexico – Canada (USMCA) để thay thế NAFTA, với giá trị hơn 1,2 nghìn tỉ USD trong kim ngạch thương mại giữa ba nước.

Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung.

Từ tháng 7/2018, việc áp thuế lên hàng hóa trị giá 34 tỷ USD giữa Mỹ và Trung Quốc đã đặt nền móng cho cuộc chiến cạnh tranh chiến lược giữa hai nước. Mục tiêu của Mỹ trong cuộc chiến này là ngăn chặn sự “trỗi dậy” của Trung Quốc, chứ không phải tạo cân bằng thương mại hai chiều.

Cuộc căng thẳng giữa Nhật Bản và Hàn Quốc.

Vào đầu tháng 7/2019, Nhật Bản đã áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với các hóa chất quan trọng trong ngành công nghiệp bán dẫn và điện thoại thông minh của Hàn Quốc. Sự phản ứng của người Hàn Quốc đã trở nên tức giận. Những chiếc xe do Nhật sản xuất đã bị cố tình làm trầy xước, các chủ cửa hàng đã tẩy chay hàng hóa Nhật Bản và vào ngày 22/8, Hàn Quốc đã ngừng chia sẻ tin tức tình báo với Nhật Bản.

Tình hình căng thẳng bắt nguồn từ việc Tổng thống Hàn Quốc, Moon Jae-in từ chối một thỏa thuận giữa cựu Tổng thống Park Geun-hye và Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, nhằm giải quyết vấn đề “phụ nữ giải khuây” trong thời kỳ chiến tranh. Theo thỏa thuận, Nhật Bản sẽ xin lỗi và bồi thường 1 tỷ yên (9,3 triệu đô la) cho các nạn nhân, còn Hàn Quốc đồng ý không sử dụng vấn đề này như một công cụ ngoại giao và gỡ bỏ tượng phụ nữ giải khuây đặt trước Đại sứ quán Nhật Bản tại Seoul.

Các cuộc thương chiến gây hậu quả cho cả hai bên và thường dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng của tăng trưởng thương mại và GDP toàn cầu. Theo báo cáo của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) công bố vào ngày 22/7/2019, thương mại thế giới đã bị ảnh hưởng bởi sự gia tăng chưa từng có của các biện pháp hạn chế thương mại từ các thành viên WTO trong khoảng thời gian từ tháng 10/2018 đến tháng 5/2019, với số tiền lên đến kỷ lục 339,5 tỷ USD. Mặc dù hậu quả là rất nghiêm trọng, nhưng trong tương lai vẫn có khả năng xảy ra các cuộc chiến thương mại dưới nhiều hình thức khác nhau, và chắc chắn sẽ có nhiều trường hợp không liên quan đến kinh tế và thương mại.

Nguồn: Nguyễn Văn, Tạp chí Công Thương số 8/2019.

Tại Hội thảo khoa học về Phát triển bền vững (PTBV) ngành Công Thương mới diễn ra sáng ngày 29/8 tại Hà Nội, Thứ trưởng Bộ Công Thương Cao Quốc Hưng đã thông báo rằng Bộ Công Thương đã thành lập Ban chỉ đạo PTBV và Văn phòng PTBV của Bộ Công Thương để triển khai các nhiệm vụ được giao, đồng thời ban hành Kế hoạch hành động thực hiện Chương trình nghị sự 2030 (theo Quyết định số 4917/QĐ-BCT ngày 29 tháng 12 năm 2017) để thực hiện. Trong kế hoạch này, 15 mục tiêu về PTBV của Chính phủ đã được Bộ Công Thương cụ thể hóa và phân công cho 20 đơn vị thuộc Bộ.

Thứ trưởng Cao Quốc Hưng cho biết thêm rằng vào ngày 12 tháng 4 năm 2013, Thủ tướng chính phủ đã ban hành Quyết định số 432/QĐ-TTg để phê duyệt Chiến lược Phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020. Mục tiêu tổng quát của chiến lược này là “Tăng trưởng bền vững, hiệu quả, đi đôi với tiến độ, công bằng xã hội, bảo vệ tài nguyên và môi trường, duy trì ổn định chính trị – xã hội, bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia”. Chiến lược này sẽ được thực hiện thông qua ba định hướng chính là Phát triển kinh tế, Phát triển xã hội và Bảo vệ tài nguyên và môi trường.

Phó Bộ trưởng Bộ Công Thương Cao Quốc Hưng.

Sau đó, chúng tôi tích cực tham gia vào Chương trình nghị sự 2030 được thông qua bởi Đại hội đồng LHQ vào tháng 9 năm 2015. Vào ngày 10 tháng 5 năm 2017, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia để thực hiện Chương trình nghị sự 2030 với mục tiêu tổng quát mở rộng hơn. Kế hoạch hành động này bao gồm 17 mục tiêu chung về phát triển bền vững và 115 mục tiêu cụ thể của Việt Nam. Trong số đó, Bộ Công Thương được giao nhiệm vụ thực hiện 7 mục tiêu chung và 15 mục tiêu cụ thể.

Thứ trưởng đánh giá công tác tổ chức và xây dựng kế hoạch triển khai Chiến lược PTBV và Chương trình nghị sự 2030 vì ngành Công Thương đã thể hiện sự quan tâm và tích cực.

Tuy nhiên, Thứ trưởng cũng thẳng thắn nhìn nhận, trong quá trình triển khai kế hoạch, các đơn vị đã gặp nhiều khó khăn do vấn đề nhận thức và hiểu biết không đầy đủ về PTBV trong ngành Công Thương. Cũng chưa rõ ràng về mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp và hành động cụ thể của từng ngành, lĩnh vực trong việc đóng góp cho tiến trình PTBV của quốc gia. Các câu hỏi này vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng.

Thông qua Hội thảo khoa học này, Lãnh đạo Bộ Công Thương mong muốn mời tất cả các chuyên gia quốc tế, nhà khoa học và đại biểu tham gia để chia sẻ và đóng góp ý kiến xây dựng, tư vấn cho Bộ Công Thương trong việc xây dựng Kế hoạch hành động PTBV ngành Công Thương giai đoạn 2020 – 2030, nhằm đạt được hiệu quả cao.

Bà Nguyễn Thị Lâm Giang, Vụ trưởng Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững (Bộ Công Thương), khẳng định rằng “xương sống” của đề án Phát triển bền vững luôn liên quan chặt chẽ đến việc tái cơ cấu ngành, bao gồm các lĩnh vực truyền thống như công nghiệp, năng lượng, thương mại,… Do đó, trong bối cảnh thế giới đang ngày càng hiện đại hóa, với sự thay đổi liên tục trong lĩnh vực khoa học công nghệ, ngành Công Thương luôn mong muốn lắng nghe quan điểm của các chuyên gia về mối quan hệ giữa phát triển Phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn – xu hướng tăng trưởng của toàn cầu hiện nay.

Bà Võ Băng Nga, đại diện Vụ Khoa học, Giáo dục, Tài nguyên và Môi trường (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), cho biết rằng Chương trình nghị sự 2030 bao gồm 5 yếu tố chính là: Con người, Đối tác, Hòa bình, Thịnh vượng, Hành tinh. Mục tiêu tổng quát của chương trình này đến năm 2030 là duy trì tăng trưởng kinh tế bền vững và đồng thời thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái, quản lý và sử dụng tài nguyên hiệu quả, ứng phó tích cực với biến đổi khí hậu, đảm bảo mọi người có cơ hội phát huy tiềm năng, tham gia và hưởng lợi từ sự phát triển, xây dựng một xã hội Việt Nam hòa bình, thịnh vượng, bao trùm, dân chủ, công bằng, văn minh và bền vững.

TS Đinh Văn Châu, đại diện Văn phòng Phát triển bền vững, Bộ Công Thương, đã chia sẻ tại Hội thảo về xây dựng đề án phát triển bền vững lĩnh vực công nghiệp Việt Nam. Ông nhấn mạnh rằng để đạt được phát triển bền vững trong lĩnh vực công nghiệp, cần xem xét các yếu tố sau: (1) Điều kiện tự nhiên; (2) Trình độ khoa học và công nghệ; (3) Lao động; (4) Thương mại; (5) Nhu cầu thị trường; (6) Đầu tư; (7) Chính sách công nghiệp. Ông cũng nhấn mạnh rằng để đạt được mục tiêu này, cần sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực, tối ưu hóa cơ cấu sản xuất, xây dựng ngành sản xuất mũi nhọn, bảo vệ tài nguyên và cải thiện môi trường, cùng việc phân bổ lợi ích một cách hài hòa và công bằng.

Ban chỉ đạo PTBV và Văn phòng PTBV của Bộ Công Thương sẽ tổng hợp và bổ sung các ý kiến tại Hội thảo vào Kế hoạch hành động PTBV ngành Công Thương giai đoạn 2020 – 2030.