Biến đổi khí hậu được xem là thách thức lớn nhất đối với toàn cầu và đe dọa trực tiếp đời sống loài người. Mặc dù đã có nhiều hiệp ước quốc tế về chống biến đổi khí hậu được ký kết, tuy nhiên, quyết tâm chính trị toàn cầu hiện tại vẫn chưa đủ để ứng phó với tình hình hiện tại, khi thế giới đang đối mặt với những hậu quả khó lường của biến đổi khí hậu. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu tác động nặng nề từ biến đổi khí hậu và đã coi việc giải quyết vấn đề này là ưu tiên hàng đầu trong quyết sách phát triển quốc gia. Ngoài ra, Việt Nam cũng tích cực hợp tác với các nước khác để ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu. Bài viết này sẽ tổng quan quan điểm của cả quốc tế và Việt Nam trong việc đối phó với biến đổi khí hậu.

Ứng phó biến đổi khí hậu đòi hỏi trách nhiệm chính trị và quyết tâm chính trị toàn cầu – Ảnh: baotainguyenmoitruong.Vn.

1. Quan điểm toàn cầu về đối phó với thay đổi khí hậu.

Đầu tiên, đối phó với biến đổi khí hậu là trách nhiệm chính trị toàn cầu.

Biến đổi khí hậu là quá trình thay đổi khí hậu gây ra sự gia tăng nhiệt độ trái đất, làm tan chảy đa phần băng tuyết trên hành tinh, dẫn đến tăng mực nước biển, phá hủy các hệ sinh thái và tạo ra nguy cơ “thảm họa khí hậu” cùng với các hiện tượng thời tiết nghiêm trọng như hạn hán, lũ lụt và dịch bệnh, gây ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường và có tác động tiêu cực đến cuộc sống của con người.

Biến đổi khí hậu đã trở thành một mối đe dọa toàn cầu và là một trong những thách thức lớn nhất đối với loài người. Vấn đề này đang thu hút sự quan tâm của cộng đồng quốc tế, vì không có quốc gia nào có thể sống yên ổn trước tác động của biến đổi khí hậu. Các quốc gia trên thế giới đều đang đối mặt với cùng một nguy cơ. Nếu chúng ta không ứng phó kịp thời, không ai có cơ hội sống sót. Vì vậy, trong những năm gần đây, nhiều quốc gia đã lên tiếng mạnh mẽ, kêu gọi phải đối mặt với biến đổi khí hậu để bảo vệ con người và tương lai của chúng ta. Tổng thống Mỹ Joe Biden đã mô tả biến đổi khí hậu là “một mối đe dọa hiện hữu đối với sự tồn vong của loài người”.

Nguyên nhân chính gây biến đổi khí hậu là do sự tác động của con người lên môi trường tự nhiên, bao gồm việc khai thác tài nguyên quá mức, sản xuất công nghiệp tạo ra chất thải khí, tăng lượng khí CO2 và gây phá rừng, lãng phí nguồn nước. Điều này chủ yếu xuất phát từ quá trình công nghiệp hóa kéo dài hơn hai thế kỷ, dựa trên việc sử dụng các nguồn năng lượng hóa thạch “giá rẻ”. Cụ thể, các quốc gia phát triển như Mỹ, Anh và nhiều quốc gia châu Âu đã thải ra khí làm thay đổi khí hậu trong suốt 200 năm qua quá trình công nghiệp hóa.

Biến đổi khí hậu đang gây nguy hiểm cho cuộc sống con người trên toàn thế giới. Vì vậy, việc ứng phó với biến đổi khí hậu là trách nhiệm chính trị của cả thế giới, đặc biệt là các quốc gia phát triển và các nước gây ra nhiều khí nhà kính.

Thứ hai, quyết tâm chính trị quốc tế “không đủ” để đối phó với biến đổi khí hậu.

Để đối phó với nguy cơ “thảm họa khí hậu” và các hiện tượng thời tiết ngày càng bất thường và phức tạp, ngày 12-12-2015, hơn 190 quốc gia đã tham gia Hội nghị về Biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc và thông qua Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu. Mục tiêu của Hiệp định là hạn chế tăng nhiệt độ toàn cầu trong khoảng từ 1,5 đến 2 độ C. Theo thỏa thuận này, mỗi 5 năm, các nước tham gia Hiệp định phải cam kết tăng cường việc giảm phát thải khí. Hiệp định chính thức có hiệu lực từ ngày 04-11-2016.

Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu là một thỏa thuận quốc tế về giảm lượng khí thải, có sự tham gia của các quốc gia phát thải lớn như Trung Quốc, Mỹ, khu vực kinh tế châu Âu và Ấn Độ. Thỏa thuận này được ca ngợi là “một chiến thắng lớn về môi trường” và tạo ra cơ sở cho việc cùng nhau cắt giảm khí thải – nguồn gốc của các vấn đề khí hậu nghiêm trọng. Tuy nhiên, quá trình triển khai của hiệp định đã gặp nhiều khó khăn và sự cản trở từ một số quốc gia.

Cụ thể, chưa đầy một năm sau, vào ngày 01-6-2017, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã chính thức thông báo Mỹ sẽ rút khỏi Hiệp định. Lý do được đưa ra là “Hiệp định sẽ gây tổn hại cho nền kinh tế Mỹ hàng nghìn tỷ USD, làm mất việc làm cho người lao động và cản trở sự phát triển của các ngành công nghiệp khai thác dầu mỏ, khí đốt, than đá và cơ khí sản xuất”. Tuyên bố này đã đặt thế giới trước nguy cơ không thực hiện được các mục tiêu của Hiệp định Paris.

Trung Quốc, quốc gia phát thải carbon dioxide lớn nhất trên thế giới, đang chịu trách nhiệm cho hơn một phần tư tổng lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính toàn cầu. Mặc dù đã ký kết Hiệp định và đồng ý thực hiện các biện pháp nhằm giữ cho sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C, nhưng hành động hiện tại của Trung Quốc được cho là “rất không đủ” để đáp ứng mục tiêu này. Nếu Trung Quốc không cắt giảm lượng khí thải một cách đáng kể, thì thế giới sẽ không thể chiến thắng trong cuộc chiến chống lại biến đổi khí hậu.

Trung Quốc và Mỹ là hai quốc gia có lượng khí nhà kính phát thải cao nhất trên thế giới. Vì vậy, sự hỗ trợ và đóng góp của hai quốc gia này rất quan trọng trong việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu toàn cầu. Tuy nhiên, cả Mỹ và Trung Quốc đều chưa thực hiện đủ các biện pháp để giảm lượng khí thải carbon hoặc chuyển đổi sang sử dụng năng lượng tái tạo một cách đáng kể nhằm hạn chế sự gia tăng nhiệt độ trái đất lên mức 1,5 độ C. Ngoài ra, những khác biệt trong cam kết đối phó với biến đổi khí hậu đã tạo ra căng thẳng giữa hai quốc gia này, gây khó khăn cho việc thực hiện các mục tiêu của Hiệp định.

Cùng với đó, nhiều nước tham gia Hiệp định đã cho thấy sự cam kết không thật sự “nói nhiều” và “làm ít”. Đại diện về khí hậu của Liên hợp quốc, Christiana Figueres, cho biết triển khai Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu vẫn đang “đứng im” và không có sự tiến triển (8).

Trong viễn cảnh thiếu quyết tâm chính trị toàn cầu và thiếu sự hợp tác đa phương về ứng phó biến đổi khí hậu, câu hỏi được đặt ra là: Hậu quả của tình trạng này sẽ là gì, trong khi lượng khí thải vẫn đang gia tăng không ngừng?

Trước tình thế cấp bách của biến đổi khí hậu, Liên hợp quốc đã phát đi thông điệp kêu gọi cộng đồng quốc tế mở rộng quy mô hành động và tăng cường phối hợp để giảm thiểu tác động của hiện tượng ấm lên toàn cầu. Đồng thời, vào ngày 7-9-2021, Giáo hoàng Francis, Tổng Giám mục Canterbury Justin Welby và Thượng phụ Bartholomew I đã phát đi tuyên bố chung, nhấn mạnh rằng không quan trọng tín ngưỡng hay thế giới quan, mọi người nên lắng nghe tiếng khóc của trái đất và những người nghèo khổ, sẵn lòng hy sinh để bảo vệ hành tinh này. Bảo vệ trái đất và cuộc sống của loài người được coi là mục tiêu thiêng liêng nhất của chính trị chân chính.

Cùng với lời kêu gọi của các nhà hoạt động bảo vệ môi trường, phong trào đấu tranh vì môi trường đã tổ chức để cảnh báo về tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu đến trái đất. Một ví dụ điển hình là Greta Thunberg, một nhà hoạt động môi trường đến từ Thụy Điển, đã vượt Đại Tây Dương trên một chiếc thuyền buồm để truyền đạt thông điệp về việc giảm khí thải cacbon. Tại Hội nghị Hành động về khí hậu của Liên hợp quốc vào ngày 23-9-2019, Greta Thunberg đã thể hiện sự thất vọng với sự chậm trễ của lãnh đạo thế giới trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu và chỉ trích mạnh mẽ Tổng thống Mỹ Donald Trump vì sự lơ là đối với vấn đề này.

Hội nghị thượng đỉnh G20 diễn ra ở Rome vào ngày 30-10-2021 được xem là một sự kiện quan trọng để hướng tới tương lai 1,5 độ C. Tuy nhiên, G20 đã không thành công trong việc đưa ra kế hoạch ứng phó với biến đổi khí hậu để bảo vệ sự sống trên hành tinh. Điều này cho thấy, các nước trong G20 chưa đủ trách nhiệm và quyết tâm chính trị để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, và cơ hội duy trì nhiệt độ toàn cầu dưới 1,5 độ C đang trôi mất.

Thứ ba, đạt được Thỏa thuận Khí hậu Glasgow – nhưng thế giới vẫn “đứng trước ngưỡng cửa thảm họa khí hậu”.

Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc (COP26) đã khai mạc tại thành phố Glasgow, Scotland, Vương quốc Anh vào ngày 1-11-2021. Mặc dù đại dịch covid-19 đang diễn biến nghiêm trọng, nhưng vẫn có sự tham gia của 130 nhà lãnh đạo thế giới và hàng nghìn học giả, nhà khoa học, nhà hoạt động xã hội từ nhiều quốc gia. Trong bài diễn văn khai mạc Hội nghị, Thủ tướng Anh Boris Johnson, đại diện cho nước chủ nhà, đã nhấn mạnh rằng: “Nếu COP26 thất bại, nền văn minh nhân loại sẽ sụp đổ như đế chế La Mã”. Nhiều ý kiến tại Hội nghị cũng cho rằng, COP26 là cơ hội cuối cùng để cứu vận mệnh của nhân loại.

Trung Quốc và Nga, hai quốc gia phát thải khí CO2 hàng đầu thế giới, không gửi đại diện trực tiếp tham dự COP26. Sự vắng mặt của các lãnh đạo quốc gia này tại cuộc họp G20 và COP26 cho thấy khó khăn trong việc thực hiện trách nhiệm chính trị và hợp tác giữa các cường quốc để đối phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.

Dưới thời Tổng thống Joe Biden, Mỹ đã gia nhập lại Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu năm 2015 với lời tuyên bố quyết tâm hành động. Mỹ không chỉ quay lại bàn đàm phán mà còn hy vọng trở thành tấm gương đi đầu. Hơn nữa, Mỹ đã khẳng định rằng biến đổi khí hậu là một trong 4 cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất mà họ phải đối mặt.

Sau hai tuần diễn ra đàm phán căng thẳng tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu.

Glasgow đã trải qua những tranh cãi liên quan đến yêu cầu từ Ấn Độ và Trung Quốc để loại bỏ hoàn toàn việc sử dụng than đá trong tuyên bố của COP26(14). Cuối cùng, yêu cầu này đã được chỉnh sửa nhẹ thành “giảm dần sử dụng than”. Sau khi thỏa thuận về ngôn từ này, 197 quốc gia đã thông qua Hiệp ước khí hậu Glasgow, với nội dung cơ bản:.

Để giảm tăng nhiệt độ trái đất thêm 1,5 độ C và tránh tác động tiêu cực của quá trình này, cần có sự giảm khí thải mạnh mẽ trên toàn cầu, với mục tiêu đạt Net Zero vào năm 2050.

Cần giảm dần sự sử dụng năng lượng từ than mà không áp dụng công nghệ giữ lại CO2, được gọi là “unabated coal power”.

Có thể thừa nhận nhu cầu chuyển đổi được hỗ trợ theo yêu cầu của các nước đang phát triển, bởi vì họ cần năng lượng để phát triển kinh tế.

Vào năm 2022, các quốc gia cần “đánh giá lại, tăng cường” mục tiêu giảm CO2 vào năm 2030.

Các quốc gia phát triển cần tăng ít nhất gấp đôi quỹ trợ giúp cho các nước đang phát triển để họ có thể đối phó với biến đổi khí hậu, từ mức cam kết của năm 2019 đến năm 2025(15).

Bình luận về Hiệp ước khí hậu Glasgow cho rằng đây là một bước ngoặt quan trọng, vì lần đầu tiên nhiên liệu hóa thạch được đề cập trong một thỏa thuận của Hội nghị thượng đỉnh khí hậu Liên hợp quốc. Hiệp ước đặt yêu cầu các quốc gia phải “xem xét lại và củng cố” các mục tiêu cắt giảm khí thải vào cuối năm 2022 để đạt được mục tiêu cắt giảm khí thải vào năm 2030.

Tuy nhiên, ông António Guterres, Tổng thư ký Liên hợp quốc, khẳng định rằng tiến bộ đạt được của Hiệp ước khí hậu Glasgow vẫn chưa đủ khi “chúng ta vẫn đứng trước ngưỡng cửa thảm họa khí hậu”(16). Trái lại, Chủ tịch COP26 Alok Sharma cho rằng Hiệp ước “không hoàn hảo”(17).

Trong khi công chúng kỳ vọng các nước phát triển và giàu có phải thực hiện hành động nhiều hơn và cung cấp hỗ trợ tài chính để giúp các nước nghèo đối phó với biến đổi khí hậu, sự thiếu cam kết mạnh mẽ từ các nước giàu đã cho thấy một số nước phát triển chưa thể hiện đủ quyết tâm chính trị trong cuộc chiến chống lại biến đổi khí hậu để cứu thế giới và loài người.

2. Quan điểm của Việt Nam về xử lý biến đổi khí hậu.

Nhận thức và hướng đi của Đảng.

Trong suốt nhiều năm qua, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận thức rõ về vấn đề biến đổi khí hậu và đặt việc ứng phó với biến đổi khí hậu là một phần quan trọng trong chiến lược và chính sách phát triển của đất nước. Đại hội XI của Đảng vào tháng 1 năm 2011 đã đề ra một chủ trương quan trọng, đó là đưa nội dung bảo vệ môi trường vào chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển của các ngành, lĩnh vực và vùng đất, cũng như các chương trình và dự án đầu tư. Các dự án và công trình mới cũng phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo vệ môi trường. Đồng thời, Đảng cũng đề cao việc nghiên cứu, đánh giá và dự báo tác động của biến đổi khí hậu, thực hiện một cách hiệu quả chương trình mục tiêu quốc gia về ứng phó với biến đổi khí hậu, và tích cực tham gia và phối hợp với cộng đồng quốc tế để hạn chế những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu và bảo vệ hệ thống khí hậu toàn cầu.

Tại Đại hội XII (tháng 1-2016), Đảng đã đặt ra yêu cầu cụ thể hơn: Tự chủ xây dựng, triển khai và kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chương trình, kế hoạch ứng phó với biến đổi khí hậu; đầu tư một cách hợp lý và sử dụng hiệu quả sự hỗ trợ quốc tế cho các công trình quan trọng của quốc gia, các chương trình ứng phó với biến đổi khí hậu(19).

Đại hội XIII của Đảng (năm 2021) khẳng định rằng, thích ứng với biến đổi khí hậu là một yêu cầu cấp thiết và đồng thời là những thách thức rất lớn đối với nước ta trong tương lai. Biến đổi khí hậu đã trở thành thách thức lớn nhất đối với nhân loại. Từ đó, Đảng đã xác định ứng phó với biến đổi khí hậu là một trong 6 nhiệm vụ trọng tâm để đưa đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới. Các yêu cầu cụ thể bao gồm: tăng cường bảo vệ và cải thiện môi trường, triển khai các giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu một cách chủ động và tích cực, xây dựng hệ thống luật pháp, chính sách và cơ chế giám sát biến đổi khí hậu, phát triển kinh tế xanh và giảm phát thải khí nhà kính, cũng như khuyến khích phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn.

Một trong các mục tiêu phát triển đất nước giai đoạn 2021-2030 được Đại hội XIII của Đảng đề ra là: Tận dụng hiệu quả và linh hoạt để thích ứng với biến đổi khí hậu; quyết tâm loại bỏ các dự án gây ô nhiễm môi trường, đảm bảo chất lượng môi trường sống, bảo vệ đa dạng sinh học và hệ sinh thái; xây dựng một nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thân thiện với môi trường(22). Quan điểm của Đảng xem việc ứng phó với biến đổi khí hậu là mục tiêu hàng đầu trong chiến lược phát triển quốc gia.

Trách nhiệm chính trị của Việt Nam trong đối phó với thay đổi khí hậu toàn cầu.

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã tích cực thực hiện các cam kết quốc tế nhằm đóng góp vào việc ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo vệ hệ sinh thái toàn cầu. Tại Hội nghị COP21 năm 2015, Việt Nam đã cam kết triển khai một chiến lược và chương trình mục tiêu quốc gia về biến đổi khí hậu trên nhiều lĩnh vực, đồng thời tuân thủ nghiêm túc các nghĩa vụ trong Công ước khung về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc và Nghị định thư Kyoto. Mục tiêu của Việt Nam là giảm 8% lượng phát thải khí nhà kính vào năm 2030.

Quan điểm của Việt Nam cho rằng ứng phó với biến đổi khí hậu là một vấn đề quan trọng trên toàn cầu và cần có sự hợp tác toàn cầu. Để đối phó với thách thức này, sự đoàn kết toàn cầu là cách duy nhất để chiến thắng. Tại Hội nghị thượng đỉnh COP26 năm 2021, Thủ tướng Việt Nam đã khẳng định rằng biến đổi khí hậu đang trở thành mối đe dọa lớn nhất đối với con người, thậm chí đe dọa sự tồn vong của nhiều quốc gia và cộng đồng. Vì vậy, chúng ta cần hành động mạnh mẽ và không chậm trễ trên phạm vi toàn cầu. Việt Nam cũng khuyến nghị các quốc gia cam kết mạnh mẽ về giảm phát thải khí nhà kính và sẵn sàng ứng phó với biến đổi khí hậu.

Nhà nước Việt Nam, cùng với cam kết quốc tế, đã tích cực triển khai các biện pháp thiết thực để ứng phó với biến đổi khí hậu. Một số biện pháp đó bao gồm khuyến khích các doanh nghiệp phát triển năng lượng sạch và loại bỏ hoàn toàn trợ giá cho nhiên liệu hóa thạch vào năm 2020. Ngoài ra, Việt Nam cũng đang thực hiện các cơ chế theo Thỏa thuận Paris nhằm đạt được mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Việt Nam đã thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ khi đặt biến đổi khí hậu và phục hồi tự nhiên lên hàng đầu trong các chính sách phát triển. Đây được coi là tiêu chuẩn đạo đức cao nhất của mọi cấp, mọi ngành, mọi doanh nghiệp và người dân.

Trách nhiệm chính trị của Việt Nam trong cuộc chiến toàn cầu ứng phó với biến đổi khí hậu đã được đánh giá cao bởi Liên hợp quốc và nhiều nước. Đồng thời, họ cũng khẳng định sẵn sàng hợp tác với Việt Nam trong việc triển khai các biện pháp ứng phó với biến đổi khí hậu.

Bà Tatiana Valoya, người đứng đầu Văn phòng Liên hợp quốc tại Giơnevơ (Thụy Sĩ), nhận xét rằng Việt Nam đang phát triển và đã đóng vai trò tiên phong và là một mô hình trong việc chống lại biến đổi khí hậu (27). Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng đánh giá cao sự tham gia tích cực, chủ động và cam kết mạnh mẽ của Việt Nam tại COP26, đặc biệt là cam kết về việc giảm thiểu phát thải, chuyển đổi sang nền kinh tế xanh và tuần hoàn. Mỹ cam kết sẽ tăng cường hợp tác với Việt Nam để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu (28).

Thực tế đã chứng minh rằng biến đổi khí hậu đang gây nguy hiểm đến cuộc sống của con người. Cuộc chiến chống lại biến đổi khí hậu là một cuộc chiến toàn cầu, đòi hỏi sự chịu trách nhiệm và quyết tâm từ tất cả các quốc gia, đặc biệt là các nước có lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính cao. Dù là một nước đang phát triển với thu nhập trung bình và lượng phát thải thấp, Việt Nam đang nỗ lực để đối phó với biến đổi khí hậu. Đồng thời, Việt Nam cũng đang chứng tỏ vai trò lãnh đạo của mình trong cuộc chiến toàn cầu chống lại biến đổi khí hậu.

(1), (12) Đại sứ Phạm Quang Vinh: Cơ hội cuối cùng và hành trình không có đường lùi của nhân loại, https://dantri.Com.Vn.

(2), (7) Vũ Hoàng (Theo CNN): “Cuộc đua giải phóng” của hai tập đoàn lớn Mỹ – Trung, https://vnexpress.Net.

(3) Hiệp định Paris về Biến đổi Khí hậu đang có tác dụng, dịch bởi Nguyễn Thị Kim Phụng, https://nghiencuuquocte.Org.

(4) Vũ Phong: Mỹ đã chính thức rút lui khỏi Hiệp định Paris về thay đổi khí hậu, https://baochinhphu.Vn.

(5), (6) David Brown: Chính sách khí hậu của Trung Quốc có ý nghĩa quan trọng đối với toàn cầu – Tại sao?

(8) Lê Ánh: Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu: Cơ hội cho môi trường khí hậu, https://www.Vietnamplus.Vn.

(9) Ngọc Ánh (Theo NBC): Giáo hoàng Francis: Xin hãy nghe tiếng khóc của trái đất, https://vnexpress.Net.

(10) Nguyên Hạnh: Greta Thunberg cho biết “sự quá đà” của ông Trump có lợi cho môi trường, https://tuoitre.Vn.

(11) Minh An: Cơ hội để trái đất tăng nhiệt không quá 1,5 độ C đang biến mất, https://zingnews.Vn.

(13) Vũ Anh (Theo AFP): Biden xin lỗi toàn cầu vì quyết định của Trump, https://vnexpress.Net.

(14), (16) Nguyễn Tiến (Theo SCMP): COP26 đạt thỏa thuận ngăn thảm họa biến đổi khí hậu toàn cầu, https://vnexpress.Net.

(15), (17) An Bình: Hội nghị COP26 kết thúc với một thỏa thuận lịch sử, http://baochinhphu.Vn.