1. Định nghĩa Vốn ODA là gì?

ODA là viết tắt của cụm từ tiếng Anh: Official Development Assistance – hỗ trợ phát triển chính thức. Nguồn tiền này được cung cấp bởi các nhà đầu tư nước ngoài thông qua việc cho vay không lãi suất hoặc lãi suất thấp trong một khoảng thời gian dài.

ODA là nguồn tiền mà Chính phủ, các tổ chức phi Chính phủ, cơ quan Liên hợp quốc cung cấp cho các nước kém phát triển vay để phát triển kinh tế – xã hội.

Vốn ODA, hay còn được gọi là vốn hợp tác phát triển chính thức, có thể có dạng viện trợ không hoàn lại hoặc tín dụng ưu đãi.

Vốn ODA là nguồn hỗ trợ của các quốc gia phát triển cho các mục tiêu khác nhau.

2. Đặc trưng của vốn ODA

Hình thức hợp tác phát triển thông qua nguồn vốn hợp tác: Đây là một hình thức hợp tác khác giữa chính phủ các nước phát triển, tổ chức quốc tế và các nước đang chậm phát triển hoặc đang phát triển. Bên viện trợ sẽ cung cấp cho bên nhận viện trợ các gói vay ưu đãi, hàng hóa, chuyển giao công nghệ và các dịch vụ khác. Bên nhận viện trợ có trách nhiệm sử dụng vốn đúng mục tiêu, bao gồm phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống người dân và xây dựng cơ sở hạ tầng.

Có nhiều lợi ích từ nguồn vốn: Khoản viện trợ ODA có lãi suất rất thấp, nếu là ngân hàng thế giới (WB) thì lãi suất có thể là 0%/năm. Thời hạn vay dài trên 30 năm kết hợp với lãi suất tín dụng thấp, thời gian ân hạn tương đối dài.

Cùng với những ràng buộc, các nước viện trợ áp dụng các chính sách và quy định (liên quan đến chính trị, địa lý, kinh tế) đối với nước nhận viện trợ, nhằm mục đích không chỉ tạo ảnh hưởng chính trị mà còn mang lại lợi nhuận cho chính mình.

Lợi ích nguồn vốn ODA đối với nước nhận viện trợ:

Nhận được mượn trong thời gian dài, lãi suất thấp hoặc không có lãi suất, thời gian trì hoãn trả nợ kéo dài.

Đây là nguồn tài chính quan trọng để thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội của các quốc gia đang trong quá trình phát triển hoặc phát triển chậm.

Trong tổng số vốn vay có tối thiểu 25% không yêu cầu trả lại.

Tiếp nhận nguồn vốn ODA giúp thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội nhưng cũng đi kèm những hạn chế.

Nhược điểm khi tiếp nhận Hỗ trợ phát triển quốc tế (ODA):

Nước tiếp nhận phải loại bỏ chi phí nhập khẩu đối với các sản phẩm từ các quốc gia cho vay.

– Nước đi vay phải mua thiết bị, thuê dịch vụ, nhân sự cho nước cho vay với chi phí khá cao.

Khi vay tiền, phải tuân thủ các điều khoản thương mại đặc biệt, bao gồm việc nhập khẩu một số sản phẩm từ bên cho vay.

Nước cho vay sẽ tham gia vào các dự án sử dụng nguồn vốn vay dưới hình thức nhà thầu hoặc hỗ trợ chuyên gia.

Do đó, việc cho vay nước này được biết đến là viện trợ ODA, đồng thời cũng đáp ứng được các mục tiêu và quyền lợi về kinh tế, chính trị.

Sự thay đổi của tỷ giá hối đoái có thể làm tăng mức đầu tư vay.

Nếu nước tiếp nhận vốn ODA không có trình độ quản lý cao, việc tham nhũng và lãng phí sẽ gây hậu quả nghiêm trọng.

3. Các phương thức cung cấp vốn ODA

Theo quy định tại Điều 4 Nghị định 56/2020/NĐ-CP về quản lý và sử dụng vốn ODA, có tổng cộng 4 phương thức cung cấp vốn ODA như sau:

Kế hoạch.

Dự án.

Không dự án.

Hỗ trợ tài chính.

4. Các dạng vốn ODA phổ biến

ODA, viết tắt của Nguồn vốn hợp tác phát triển chính thức, bao gồm 3 loại chính. Đó là vốn ràng buộc, sẽ được chi tại nước được viện trợ; không ràng buộc, sẽ được chi ở bất kỳ nước nào; và ràng buộc 1 phần, sẽ được chi 1 phần ở nước nhận viện trợ và còn lại ở nơi khác.

Có ba loại phân loại theo góc độ “vay-trả”: vốn viện trợ không hoàn lại, viện trợ có hoàn lại và viện trợ hỗn hợp.

Mỗi hình thức vốn ODA phục vụ cho các mục tiêu đa dạng.

Vốn ODA viện trợ không hoàn lại được sử dụng cho các dự án tại nước nhận viện trợ theo thỏa thuận giữa hai nước. Điều kiện là nhà thầu dự án sẽ do bên cho vay đảm nhận và nước nhận viện trợ không phải trả lại. Đây có thể coi là một nguồn thu ngân sách của Nhà nước.

Chương trình viện trợ có chế độ hoàn trả: Nước nhận viện trợ sẽ phải trả lại số vốn vay này trong thời gian dài (từ 25 đến 40 năm) nhưng được hưởng ưu đãi với thời gian ân hạn từ 8 đến 10 năm và lãi suất thấp (dưới 2%/năm). Tín dụng ưu đãi thường chiếm tỉ trọng lớn trong tổng số vốn ODA trên thế giới và thường được sử dụng cho các dự án cơ sở hạ tầng trong lĩnh vực giao thông vận tải, nông nghiệp, thủy lợi, năng lượng… Nhằm tạo nền tảng cho sự phát triển kinh tế, không dùng cho mục tiêu xã hội và môi trường.

Vốn ODA hỗn hợp là một loại vốn kết hợp cả hai dạng đã được đề cập trên. Nó bao gồm một phần không hoàn lại và một phần được ưu đãi trả trong thời gian dài với lãi suất thấp. Tỉ trọng của phần không hoàn lại thường không dưới 25% tổng vốn vay.

5. Các quy định liên quan đến vốn ODA tại Việt Nam

Các lĩnh vực được ưu tiên hỗ trợ vốn vay có ưu đãi.

Nguồn vốn ODA đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế và xã hội của nước ta. Bộ Kế hoạch và Đầu tư là cơ quan chịu trách nhiệm thu hút, điều phối và quản lý nguồn vốn này. Nhiệm vụ của Bộ bao gồm: soạn thảo chiến lược, thu hút và sử dụng ODA theo đúng mục đích, hướng dẫn các địa phương xây dựng danh mục và dự án từ nguồn tài trợ này.

ODA là nguồn vốn được ưu tiên cho các lĩnh vực y tế, giáo dục, giáo dục nghề nghiệp, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu và hạ tầng thiết yếu không thể thu hồi vốn trực tiếp.

Vốn vay ưu đãi được sử dụng để tái cho vay theo quy định của pháp luật về vay lại vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài của Chính phủ, nhằm phát triển hạ tầng kinh tế-xã hội.

Các trường hợp ưu tiên theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ về Định hướng thu hút, quản lý và sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài sẽ được xem xét theo từng thời kỳ.

Biểu đồ phân chia vốn ODA theo từng ngành và lĩnh vực.

Nguyên tắc sử dụng cơ chế tài chính trong nước cho vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi bao gồm:.

Chương trình và dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương bao gồm việc cấp phát toàn bộ vốn vay ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương.

Đối với chương trình và dự án đầu tư thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương, có thể vay lại một phần hoặc toàn bộ vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương và vay ưu đãi nước ngoài của Chính phủ. Đối với chương trình và dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương sử dụng vốn vay ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài để tham gia dự án đối tác công tư, có thể vay lại toàn bộ vốn vay ODA và vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương.

Có thể thu hồi toàn bộ hoặc một phần vốn cho chương trình hoặc dự án, bao gồm việc cho vay lại một phần hoặc toàn bộ vốn vay ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài từ ngân sách trung ương.

6. Các nước hỗ trợ vốn Hợp tác phát triển chính thức (ODA) cho Việt Nam

Việt Nam là một trong số các quốc gia nhận nhiều vốn ODA nhất trên toàn cầu. Từ năm 1993 đến nay, Việt Nam đã nhận được tổng cộng 80 tỷ USD, trong đó có 7 tỷ USD là viện trợ không hoàn lại, 1,62 tỷ USD là vốn vay không ưu đãi nhưng với lãi suất thấp hơn so với vốn vay thương mại, và hơn 70 tỷ USD là vốn vay với lãi suất dưới 2%.

ODA là viết tắt của “Official Development Assistance” (Hỗ trợ Phát triển Chính thức). Nhật Bản là quốc gia viện trợ ODA lớn nhất tại Việt Nam, chiếm hơn 40% tổng số vốn ODA của Việt Nam từ 2000 đến 2016, với tổng số vốn tài trợ là 15,05 tỷ USD. Trong cùng giai đoạn, Hàn Quốc viện trợ cho Việt Nam 1,5 tỷ USD, Mỹ là 994 triệu USD và Hà Lan là 474 triệu USD.

Liên minh Châu Âu cũng có đóng góp tích cực vào quá trình phát triển kinh tế xã hội của nước ta. Trong năm 2012, EU đã cung cấp 1,01 tỷ USD, chiếm 13,24% tổng cam kết viện trợ nước ngoài, trong đó tài trợ không hoàn lại chiếm 32,5%.

Thống kê số tiền hỗ trợ tại Việt Nam từ năm 2000 đến 2017.

Trong năm 2009, Việt Nam đã nhận được sự tài trợ vốn ODA từ 51 nhà tài trợ, bao gồm 28 nhà tài trợ từ các quốc gia và 23 nhà tài trợ từ tổ chức đa phương.

Trong giai đoạn từ năm 1993 đến năm 2012, Ngân hàng Thế giới (WB) và ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) đã cùng là những nhà tài trợ quan trọng, đồng tổng cộng 20,1 tỷ USD và 14,23 tỷ USD.

Trong thời gian gần đây, Trung Quốc đã trở thành một trong những nhà tài trợ chính cho Việt Nam thông qua việc cấp vốn ODA, chủ yếu dưới hình thức khoản vay lãi suất thấp để hỗ trợ phát triển hạ tầng. Tuy nhiên, mặc dù số vốn này đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế, nhưng nó vẫn được coi là một công cụ chính trị và chưa đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn quốc tế về ODA. Trong giai đoạn từ năm 2011 đến 2015, Trung Quốc đã cung cấp các khoản vay ưu đãi trị giá tổng cộng 2,189 tỷ USD, trong đó chỉ có 15,000 USD được sử dụng cho mục đích nhân đạo.

Viện trợ quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc chi Ngân sách nhà nước và có xu hướng giảm dần theo thời gian. Bên cạnh đó, bản chất của viện trợ đang thay đổi với sự tham gia của Trung Quốc và các nước Ả-rập.

Mong rằng những thông tin mà TOPI chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguồn vốn viện trợ ODA và sự quan trọng của nó. Chúc bạn thành công!